Een brede, open blik op de wereld, samenwerking over sectoren heen en innovatie zullen ervoor zorgen dat de energie- en grondstoffentransitie hand-in-hand gaat met economische voorspoed in de Haven van Antwerpen.

Een stilzitter kun je Jacques Vandermeiren niet noemen. Altijd is hij bezig met nieuwe initiatieven. De geboren en getogen Antwerpenaar voelt zich wat dat betreft als een vis in het water in zijn rol als CEO van Port of Antwerp. ‘Hier probeer ik, steeds door een brede blik te houden, partijen met elkaar te verbinden. Met diverse belanghebbenden te komen tot nieuwe dingen is een rode draad in mijn carrière. De laatste tijd doen we dat hier in de haven steeds vaker om verschillende cruciale thema’s te stimuleren: duurzaam ondernemen, economische groei en circulaire economie. Op die manier willen we ervoor zorgen dat  bedrijven in de haven vandaag alle mogelijkheden voorhanden hebben om goed te presteren en tegelijkertijd mee vormgeven aan de energie- en grondstoffentransitie van morgen.’

Het hart van de haven van Antwerpen bestaat al jarenlang uit het chemische cluster, het grootste van Europa. Juist hier werden de afgelopen jaren miljardeninvesteringen gedaan die essentieel zijn voor de energie- en grondstoffentransitie, zoals Jacques Vandermeiren verderop zal uitleggen. ‘De chemie is de motor van de haven’, zegt Vandermeiren. ‘Des te mooier dat juist hier in de afgelopen tijd grote investeringen zijn gedaan of aangekondigd. Bedrijven als INEOS, ExxonMobil of Total hebben hiervoor verschillende keuzemogelijkheden in de wereld. Ik denk dat het goed is voor Europa dat deze uitgaven hier worden gedaan, en dan liefst natuurlijk in Antwerpen! Ze versterken het chemische cluster voor de komende decennia. Dat is goed voor de werkgelegenheid, en het trekt nieuwe investeringen aan. Zo overweegt DB Cargo om nieuw spoorwegvervoer te realiseren. Dat doen ze alleen als er voldoende volume is. Nu dat volume er komt zal het plan waarschijnlijker worden, zodat we ook in Antwerpen verder kunnen werken aan de broodnodige modal split, om meer vervoer van de weg te verplaatsen naar spoor en water.’

Transparante logistiek

De huidige inefficiëntie van de logistieke keten is Vandermeiren een doorn in het oog. ‘Beter gebruik van data kan de logistieke keten veel efficiënter maken. Door meer transparantie kan de keten zich beter organiseren. Het probleem is dat er in de huidige logistieke keten heel veel grote en kleine spelers zijn en dat sommigen van hen juist profiteren van logistieke ingewikkeldheid. Zij zullen zich verzetten tegen meer transparantie, maar wij gaan als havenbedrijf gewoon door met het bouwen van open en digitale platformen. En met het overtuigen van alle partijen om daar hun data te delen.’ Vandermeiren blikt uit het raam van het Antwerpse Havenhuis: ‘Kijk nu eens naar buiten, naar al die vrachtwagens op de Ring van Antwerpen. We weten dat die gemiddeld maar voor 45 – 50 procent gevuld zijn, dus vervoeren ze voornamelijk lucht. Dat moet echt anders, met minder milieubelasting en minder CO₂-uitstoot. We hebben nu files die worden gecreëerd door mensen die wind verplaatsen!’

Circulaire economie

Het verbeteren van die logistiek en de modal split is slechts een van de vele initiatieven die voortkomen uit het bundelen van innovatiekracht in Antwerpen. Vandermeiren: ‘Voor innovaties die de energie- en grondstoffentransitie mogelijk maken én onze efficiëntie vergroten kennen we in Antwerpen partijen als NxtPort, The Beacon, PortXL. De innovaties die zij ontwikkelen kunnen zorgen voor minder milieubelasting, meer veiligheid – denk aan inspecties via drones en sensoren – minder inefficiëntie en dus meer economische voorspoed. Natuurlijk zullen er eerst ook bestaande banen door verdwijnen, maar er komen er ook weer nieuwe voor terug. Ook daarin maken we een transitie door. En waar ik mij op duurzaamheidsgebied heel hard voor maak, is de ontwikkeling van het nieuwe, honderd hectare grote, NextGen District voor circulaire bedrijven in de Haven van Antwerpen. Op dit terrein komen bedrijven die afval kunnen omvormen in nuttig product, bijvoorbeeld via hergebruik van plastic of autobanden. Hier zal de circulaire economie echt tastbaar worden.

CO₂-afvang en opslag

Een minstens zo belangrijk pad naar het behalen van de klimaatdoelen is het verduurzamen van de huidige industrie. ‘Op ons initiatief is inmiddels het consortium Antwerp@C opgericht’, vertelt Vandermeiren. ‘Hierin mikken de partners op CO₂-afvang, -transport en -opslag. We willen dat op redelijk korte termijn en tegen draagbare kosten uitvoeren en zo een belangrijke bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen. Het potentieel van dit project is om tegen 2030 de helft van de CO₂-emissies in de haven op deze manier af te vangen. We zijn nu bezig met vragen als: waar gaan we precies afvangen en waar brengen we het naar toe? Voor CO₂-opslag zijn verschillende mogelijkheden, bijvoorbeeld aansluiten op het Rotterdamse Porthos-project voor de opslag in lege gasvelden onder de Noordzee. Een alternatief is het CO₂ vloeibaar maken en verschepen naar lege gasvelden in Noorwegen. Idealiter neemt zo’n schip dan op de terugweg groene waterstof mee geproduceerd met offshore energie in de Noordzee. Dat is ook een mogelijkheid die we onderzoeken.’

Want volgens Vandermeiren zal, vooral na 2030, de waterstofeconomie een grote rol spelen in de energie- en grondstoffentransitie. ‘Waterstof zal niet enkel een belangrijke energiebron, maar ook belangrijke feedstock van de industrie worden. Er zal nog lange tijd meer vraag dan aanbod zijn, daarom zullen we enorme hoeveelheden moeten importeren.’

Stabiel overheidsbeleid

De doorlopende zoektocht naar nieuwe energiebronnen en hernieuwbare grondstoffen is een fascinerende bezigheid, vindt Vandermeiren. ‘Hierin is nog veel onzeker. Bijvoorbeeld welk initiatief daadwerkelijk wordt uitgevoerd en wanneer. Maar ik vind het goed dat er zoveel frontrunners zijn in de gehele keten die echt in verduurzaming geloven en technologieën ontwikkelen. Daarmee is Antwerpen goed gepositioneerd om de transitie door te maken. De vraag wordt onderhand wanneer we nieuwe brandstoffen en grondstoffen echt kunnen opschalen naar industriële schaal en wat de kostprijs zal zijn. Zeker ten opzichte van de spotgoedkope olie van vandaag, daar hebben we dus de Vlaamse, Belgische, maar vooral de Europese overheid bij nodig. Een van de belangrijke instrumenten daarbij is een hogere beprijzing van CO₂-uitstoot. De vraag is allang niet meer of de energietransitie technisch mogelijk is. De echte vraag is hoe hoog de rekening uitvalt en wie die gaat betalen? Het zal waarschijnlijk niet meevallen, maar het alternatief – nietsdoen – levert een nog aanmerkelijk hogere prijs op. We hebben nu al gezien hoe kostbaar de covid-crisis is, maar dat is nog niets vergeleken met de grotere klimaatcrisis. Daarom hebben we hierbij ambitieus, stabiel en betrouwbaar overheidsbeleid nodig.’

Chemie is aanjager

Ook al wordt het kostbaar, en zal het zeker niet vanzelf gaan, de energie- en grondstoffentransitie zal steeds meer vorm krijgen in de Antwerpse haven. Vandermeiren: ‘Daarin bewijst de chemie keer op keer zijn aanjagende rol. Het zijn de chemische bedrijven die leverancier zijn van de oplossingen die we nodig hebben voor de energie- en grondstoffentransitie. Want juist deze bedrijven kunnen een rol spelen in CO₂-afvang, in waterstof, in power-to-methanol. Maar dat kan alleen als het goed met hen gaat. Juist daarom hecht ik zoveel waarde aan de forse investeringen die zij momenteel uitvoeren. Verschillende van deze bedrijven hebben al laten weten in 2050 CO₂-neutraal te willen werken. Ik ben daarvan onder de indruk. En het sterkt mij in de overtuiging om mijn verbindende rol voort te zetten. Want het is de kracht van de Haven van Antwerpen dat hier alle voor de transitie benodigde partijen vertegenwoordigd zijn. Wanneer het lukt om al die krachten te bundelen, kun je heel wat projecten opstarten en uitwerken rond die energie- en grondstoffentransitie. Wanneer deze bedrijven goed blijven draaien, kunnen zij ondertussen de transitie mee vormgeven.’

Jacques Vandermeiren

Jacques Vandermeiren (56) is geboren en getogen in Antwerpen. Hij studeerde rechten in Leuven en Louvain-la-Neuve. Hij werkte eerder bij Electrabel en daarna bij netbeheerder Elia, waar hij eindigde als CEO. In oktober 2016 werd hij CEO van Port of Antwerp.

Vandermeiren is ook voorzitter van The Shift, het Belgische verzamelpunt voor duurzame ontwikkeling, en bestuurslid bij onder andere Koffiehuis Vascobelo & Opera Ballet Vlaanderen. ‘Een horecabedrijf, een kunsthuis en een haven zijn natuurlijk heel uiteenlopende sectoren. Toch is het interessant om te kijken welke nuttige dynamieken je van de ene sector over kunt laten springen naar de andere’, stelt Vandermeiren. ‘Daarom moet je altijd een brede blik houden, vind ik. Het is nu echt de tijd om niet meer in kleine niches te blijven hangen, we moeten naar brede coalities die cross-sectoraal en internationaal de oplossingen gaan verzinnen voor onze uitdagingen op het gebied van klimaat, technologie, mobiliteit en ga zo maar door. Overleg met alle soorten belanghebbenden is daarbij belangrijk. Een haven is per definitie zo’n plek waar allerlei belangen en partijen bij elkaar komen.’ Een prachtplek dus, voor Vandermeiren.